کارشناس رسمی دادگستری رشته هوافضا
سالانه حوادث زیادی در کشورهای مختلف برای انواع پرندهها از قبیل هواپیما، بالگردها، حتی موشکها و پرندههای نظامی صورت میگیرد. تعیین میزان خسارت وارده در این سوانح و همچنین دلیل سقوط آن همواره از موضوعاتی بوده که مورد توجه افکار عمومی و کارشناسان است. از این رو در بعضی از سوانح که منجر به شکایت و پروندههای قضائی میشود کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه هوایی میتواند اظهار نظر نماید.
در بررسی علت سقوط هواپیما، موارد متعددی را میتوان دخیل دانست که در ادامه به اختصار به آن اشاره خواهیم نمود.
به طور کلی سوانح سقوط هواپیماها چند دلیل عمده دارد:
سهلانگاریهای خلبانان
یک سازمان تحقیقاتی کاملا مستقل هوافضا در امریکا به نام سازمان ایمنی حمل و نقل ( ntsb)که وضع و ایجاد قوانین حمل و نقل و همچنین بررسی سوانح آن را پیگیری و بررسی میکند؛ ادعا دارد که: در سالهای اخیر نه تنها ایمنی هواپیماها کمتر از قبل نشده بلکه قابل اعتمادتر هستند؛ ولیکن حوادث موجود و اتفاق افتاده نسبت به هواپیماها، ناشی از اشتباهات و سهلانگاری خلبانان بودهاست. این اشتباهات از زمینههای مختلفی نشئت میگیرند؛ از خطا و ارور تا اشتباه و خطا در میزان سوخت مصرفی در مسیر؛ میتواند دلایل سقوط هواپیما باشد که بیتوجهیهای خلبانان در بروز آنان بیتاثیر نیست. چنین دلایلی حدود 50 درصد سقوط هواپیماها را دخیل به اشتباهات خلبانان میکند .
مشکلات و خطاهای فنی
بعد از اشتباهات رایج خلبانان، خطاها و مشکلات فنی در جایگاه دوم قرار میگیرند ؛ که در حدود 22 درصدی از علل سقوط هواپیماها و سوانح هوایی به این مورد وابسته است. هنگامیکه یک و یا چند سیستم در هواپیما به طور ناگهانی و غیرقابل پیشبینی، دچار نقص فنی شود و یا از کار بیفتد، حتی خلبان موجود در هواپیما نیز کاری از دستش برنمیآید.
هواپیماهای موجود در اکثر کشورهای جهان قبل استفاده کاربری از آن، تستها و مراحل آزمایشاتی نه چندان سادهای را باید بگذرانند و در صورت تاییدیه از تمامی مراحل، قابل استفاده و بهرهوری خواهند بود. از طرفی وجود نقص و ایرادات در انجام اینگونه آزمایشات و تستها و نیز وجود عاملان سودجو در این پروسهی حیاتی( در مشخص شدن صحت سلامتی فنی هواپیما قبل از استفاده) باعث میشود که اینگونه تستها به خوبی بر روی هواپیما صورت نگیرد و در نهایت منجر به سانحه هوایی شود؛ از طرفی نیز وجود قطعات نامرغوب و بی کیفیت استفاده شده در قطعات هواپیما( که امروزه به دلیل حفظ اعتبار برندهای معتبر و جهانی هواپیماسازی، این ادعا به حداقل میزان صحت رسیده ولیکن وجود قطعات یدکی نامرغوب برای استفاده در هواپیماها هنوز به قوت خویش باقی است) و نیز اشتباهات و سهلانگاریهای تکنسینهای بررسی کننده قطعات اصلی هواپیما پیش از پرواز و... در حین یک پرواز منجر به حوادث بسیار ناگواری میشود. در خصوص چنین سوانحی که دلیل آن نقص فنی گزارش میشود؛ مسافران آسیبدیده و یا خانوادههای کشتههای سانحه، چنین حقی دارند که از شرایط قانونی و مراجع قانونی مرتبط، نسبت به تولیدکننده هواپیما و یا شرکت حمل ونقل هوایی مربوطه که مجری چنین سفر هوایی بوده شکایت کرده و خواستار اجرای قانون شوند. به همین دلیل کارشناسان ما به تعیین علل سقوط هواپیما میپردازند.
چنین سوانحی با چنین دلیلی نه تنها برای مقصران و متخلفان مربوطه، بهای مالی دارد؛ بلکه مراجع قضایی موظفند که مطابق قانون مجازات برای آنان جزایی غیر از پرداخت دیه قرار دهد.
کارشناس دادگستری وسائط نقلیه، باتوجه به آگاهیهای لازم و تجربههای کافی در این زمینه و بررسی و پیگیریهای دقیق نسبت به عللهای گوناگون احتمالی برای چنین سوانحی و با بررسیهای میدانی و گزارشات آماری از سوی مراجع قانونی، نسبت به چنین سوانح هوایی اقدامات قانونی را انجام داده و پیگیریهای اداری و قضایی را انجام میدهد و با تهیه و آمادهسازی گزارشات مربوطه نسبت به هر یک از مراجع ذی صلاح، به کار خویش میپردازد.
در خصوص تعیین میزان خسارت ماشین های دوار می توان گفت که در حین انجام عملیات مختلف ممکن است به دلایلی نظیر استفاده ناصحیح از آنها، عدم صحیح نصب ماشین و خطاهای مهندسی به آنها آسیب هایی وارد شود. این آسیب ها می تواند خسارات های زیادی را به وجود بیاورد که توسط کارشناس رسمی دادگستری رشته هوافضا قابل بررسی و ارزیابی است. ماشین های دوار در صنعت پتروشیمی و صنعت هوافضا کاربرد های بسیاری دارند و برآورد خسارت ناشی از خرابی آنها با توجه به کاربردشان انجام می شود. ماشین های دوار نیز قابلیت تعمیر و نگهداری دارند و می توانند حین تعمیر نیز دچار نقص بشوند که توسط کارشناس قابل ارزیابی می باشد.
ماشین های دوار
ماشین های دوار در صنعت پتروشیمی قابل استفاده هستند. این ماشین ها عمدتا متحرک هستند و به صورت های مختلف نظیر کمپرسور، پمپ های دمنده، توربین های گاز و توربین های بخار و انواع مختلف پمپ های فشار و پمپ های حلزونی در تجهیزات و ماشین آلات استفاده می شوند. ماشین های دوار از کارایی بسیار بالایی برخوردارند به طوری که در پاک سازی فشار های نیتروژن یا تهی کردن لوله ها و غیره به کار برده می شوند.
تعیین میزان خسارت ماشین های دوار
در خصوص تعیین میزان خسارت ماشین های دوار می توان به موارد زیادی اشاره کرد. از جمله اگر این ماشین ها دچار خرابی، ساییدگی، از دست دادن استحکام، در رفتگی، شکستگی و غیره شوند نه تنها از ادامه کار جلوگیری می کنند بلکه امکان رخداد سوانحی چون آتش سوزی، انتشار گاز و مسمومیت و غیره شود. لذا مجوعه خساراتی که توسط ماشین های دوار ایجاد می شود توسط کارشناس رسمی دادگستری رشته وسائط نقلیه هوایی قابل ارزیابی و بررسی می باشد.
خسارات حین تعمیرات ماشین آلات دوار
گاهی در راستای رفع تقص دستگاه ها تعمیراتی روی ماشین آلات دوار انجام می شود. این تعمیرات می تواند به صورت ناصحیح و غیر مطمئن انجام شود که در طی آن حین استفاده از دستگاه ها باز هم خساراتی مانند سوختگی و از کارافتادگی و غیره وارد شود. خسارات حین تعمیرات ماشین آلات دوار اغلب می تواند شامل شامل شکستگی، ساییدگی و یا خرابی کلی بشود. ارزیابی چنین خساراتی توسط کارشناس رسمی قابل پیگیری و انجام است. وی می تواند با توجه به شرایط و ضوابط مربوط به تعمیرات تجهیزات نسبت به ارزیابی و تعیین خسارات ماشین آلات اظهار نظر نماید.
یکی از جذاب ترین موضوعاتی که افراد علاقه مند هستند تا از مسائل حقوقی پیرامون آن اطلاع یابند استفاده از هواپیماهای شخصی است. بسیاری از افراد به دلیل موقعیت شغلی و حتی پایگاه اجتماعی که دارند نیاز به استفاده از هواپیماهای شخصی دارند. استفاده از هواپیمایی شخصی در ایران چندان مرسوم نیست و در گذشته نیز هر کسی اجازه داشتن این هواپیماها را نداشت اما در اواخر دهه هفتاد حضور و خرید هواپیمای شخصی غیر مجاز شد. اما بسیاری مایل هستند تا در خصوص خرید و فروش این هواپیماها، دریافت مجوز، نحوه پرواز گواهینامه و مسائل دیگری در این خصوص اطلاعات موثقی کسب کنند. از آن جا که کارشناس رسمی دادگستری هوافضا وظیفه بررسی مسائل این حوزه را برعهده دارد، در این مقاله با کمک ایشان موضوعات فوق را بررسی خواهیم کرد.
معمولا خرید یک هواپیمای شخصی به منزله دریافت مجوز به حساب میآید. دریافت مجوز هزینه نسبتاً زیادی ندارد و در مدت زمان کوتاه قابل دریافت است اما مسئله مهم دریافت گواهینامه است. هواپیمایی شخصی عموماً الترا لایت هستند که افراد دارای دیپلم و بالای ۱۸ سال با انجام برخی آزمایشهای پزشکی میتوانند گواهینامه هواپیمای شخصی دریافت کنند. دریافت گواهینامه هواپیمایی شخصی زمان چندانی از متقاضیان نخواهد گرفت. بسته به استعداد و توانایی افراد میتوانند در کمتر از سه ماه نیز مجوز پرواز دریافت نمایند. هزینه دریافت مجوز پرواز نیز حدود ۲۰ میلیون تومان است. هواپیمایی شخصی مانند هواپیماهای عادی نیازمند باند مناسب برای پرواز هستند به همین دلیل پرواز این هواپیماها از مراکز خاص امکان پذیر است البته امکان ساخت فرودگاههای جدید همواره فراهم است.
یکی از پرسشهای مهم مخاطبان در خصوص امکان فرود این هواپیماهاست. معمولا فرودگاهها آماده هستند تا اجاره فرود همه هواپیماهای شخصی را صادر کنند و از این حیث مشکل چندانی وجود ندارد. هواپیماهای شخصی سبک معمولا دارای چتر نجات هستند و ایمنی بسیار بالایی دارند و در صورت بروز نقص فنی و مشکل هواپیما و سرنشینانش به راحتی می توانند فرود آیند.
حمایتهایی نیز در خصوص تعمیر، نگهداری، فرود، تامین سوخت و مسائل دیگری مانند سقوط از این هواپیماها میشود. بسیاری از این هواپیماهای شخصی برای گردشگری و تفریح مورد استفاده است در صورتی که در حین پرواز نیز دچار سانحه شوند کارشناس رسمی دادگستری هوافضا به بررسی علت حادثه میپردازد.
درحال حاضر قیمت هواپیمای شخصی بسته به نوع آنها بیش از ۵۰۰ میلیون تومان اعلام شده است. خرید و فروش هواپیمای شخصی در مراکز نگهداری یا دفاتر معتبر واردات امکان پذیر است. حتی افراد میتوانند این هواپیماها را به صورت دست دوم نیز خریداری کنند. تعیین قیمت هواپیمای شخصی بر عهده کارشناس دادگستری هوافضا است.
در کنار مزایای که استفاده از هواپیمای شخصی دارد همواره ممکن است مشکلاتی نیز بروز کند. برای مثال در صورتی که هواپیمای شخصی در محل نگهداری پرندهها دچار حادثه شود و کارشناس رسمی دادگستری هوافضا موظف است و علت و میزان خسارت را بررسی نماید. همچنین مسائل و اختلافات دیگری نیز ممکن است در خصوص موضوعات مختلف بروز کند. برای مثال ممکن است افراد در قراردادهای خرید و فروش دچار مشکل شوند و بسیاری از افراد علاقه مند هستند تا هواپیمایی شخصی تهیه کنند اما اطلاعات چندانی در خصوص آن ندارد و برای مثال در صورتی که میخواهید سلامت فنی هواپیماهای دست دوم آگاه شوید و قیمت به روز و مناسب آن را بدانید میتوانید با کارشناس هوافضا مشورت کنید. در صورتی که در جریان خرید و فروش و یا پرواز نیز با مشکلاتی روبرو شوید میتوانید با کارشناسان ما تماس حاصل فرمایید.
هرچند که تولید هواپیما در داخل کشور صورت نمیگیرد اما تعمیر و نگهداری آنها توسط شرکتهای داخلی صورت میگیرد. به همین دلیل نیز اهمیت زیادی به این بخش داده شده است. در حال حاضر مراکز بسیار زیادی برای تعمیر و نگهداری هواپیما ساخته شده است که متخصصین و مهندسین داخلی در آنها مشغول به کار هستند. این مراکز باید با نظر کارشناس رسمی دادگستری هوا فضا ایجاد شود. به عبارتی بهتر کارشناس دادگستری هوافضا باید صلاحیت افراد موسس این مراکز را تایید کند. با این وجود افراد سوالاتی در خصوص تاسیس این مراکز، تحصیل در رشته های تعمیر و نگهداری و مباحث دیگری در این خصوص دارند که به طور دقیق به آنها خواهیم پرداخت.
دریافت مجوز برای انجام امور هواپیما مستلزم رعایت اصول چندی است. در سطح جهانی سازمان ایکائو اصولی را برای دریافت مجوز رسمی در نظر گرفته است که این اصول به دلیل رعایت استانداردهایی، مورد پذیرش همه کشورهاست. LAM، AMT، AMM مجوزهای لازم برای مهندسین تعمیرات نگهداری هستند. این مجوزها در حال حاضر در سطح جهانی طرح می شوند. برای کسب مجوز در سطح داخلی تحصیل در رشته تعمیر و نگهداری هواپیما الزامی است.
در حال حاضر کد رشته تعمیر و نگهداری هواپیما در گزینههای انتخاب رشته دانشجویان مهندسی قرار دارد. دانشجویان پس از طی دورههای تئوری و عملی لازم میتوانند در شرکتهای تعمیر و نگهداری مانند ایران سها، هلی کوپترسازی پنها و ایران هسا و سایر مراکز رسمی این حوزه استخدام شوند. علاوه بر این متخصصان میتوانند اقدام به دریافت مجوزهای لازم جهت تاسیس شرکتهای تعمیر و نگهداری کنند.
با توجه به اینکه هواپیماهای شخصی نیز روز به روز در حال گسترش هستند و به تعداد آنها افزوده می شود و هزینه تعمیر و نگهداری این هواپیماها هم نسبتا زیاد است. کارشناسان این حوزه آینده شغلی مناسبی دارند.
اما در کنار همه این مزایا مشکلاتی نیز ممکن است گریبان گیر مهندسان شود. معمولا پس از هر بار تعمیر بازرسان به بررسی عملکرد هواپیماها می پردازند و در خصوص تعمیرات و امکان پرواز آن اظهار نظر میکنند اما در صورتی که هواپیمایی در جریان پرواز به دلیل اشتباهاتی که تعمیرکار انجام داده است دچار سقوط شود، آنگاه تبعات سنگین مالی برای شرکت های مهندسی تعمیر هواپیما به وجود میآید. کارشناس رسمی هوافضا معمولا برای جلوگیری از چنین مشکلاتی بر اجرای این طرحها نظارت میکند.
به همین دلیل معمولا شرایط استخدام مهندسین و پروانه مراکز نگهداری و تعمیر به سختی صورت می گیرد چرا که در صورت بروز مشکل در هواپیما و ایجاد سانحه بیش از ۴۰ میلیون دلار به شرکتهای هوایی ضرر می رسد که جبران این هزینه بسیار سخت است. در کنار این موضوع جریمههای نیز برای شرکت ها در نظر گرفته می شود که ممکن است باعث ورشکستگی کامل یک شرکت شود و یا حتی مجوز ادامه فعالیت آنها سلب شود.
در حال حاضر در کشورهای خارجی نیز رشته تعمیر و نگهداری وجود دارد که علاقمندان میتوانند با دریافت ویزای تحصیلی مشغول به تحصیل در این رشته شود. کارشناس هوافضا به طور کلی به بررسی روند تاسیس مراکز تعمیر و نگهداری و همچنین اختلافاتی که در خصوص نگهداری و تعمیر هواپیماها بین شرکتهای هوایی و تعمیرگاهی رخ میدهد میپردازد.
معمولاً اختلافات در هر حوزه بروز میکند. دولت و شرکت های هوایی برای تامین تجهیزات خود اقدام به عقد قرارداد با پیمانکاران میکنند. معمولا بر سر اجرای این قراردادها اختلافات زیادی رخ میدهد. وظیفه بررسی این اختلافات با کارشناس رسمی دادگستری هوافضا میباشد. موارد اختلاف در ساخت سازههای هوایی، اختلاف در قرارداد، تامین قطعات، اختلاف در توافقات، خرید هواپیما، قراردادهای ساخت فرودگاه و اختلاف در موارد دیگری بروز می کند که به صورت مفصل به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
در حال حاضر یکی از مشکلات هواپیمایی کشور و به طور کلی صنعت هوایی تامین قطعات مورد نیاز است. با توجه به مشکلات کشور در واردات، واردات قطعات هواپیمایی نیز بسیار دشوار شده است. شرکتهای هواپیمایی معمولا برای تامین این قطعات با تجار و شرکت های خارجی قرارداد منعقد میکنند. قطعاتی مانند PIPER، BICHCRAFT، MONEY، CESSENA عمده وسایل مصرفی هواپیماها هستند البته موتور و ساختی به پیچیدگی هواپیماامستلزم قطعات بیشماری است و موارد زیر را از باب مثال آوردیم.
در صورتی که تجار و شرکت های خارجی به هر دلیلی نتوانند به تعهدات خود پایبند بمانند. شرکتهای هوایی میتوانند از افراد مذکور شکایت کنند. کارشناس دادگستری هوافضا بررسی این اختلافات را برعهده دارد. کارشناس با بررسی مفاد توافق و همچنین ادعاهای شرکت و فرد تامین کننده دلایل عدم پایبندی را به صورت شفاف به دادگاه گزارش میکند. در اینجا تصمیم نهایی در خصوص پرداخت یا عدم پرداخت خسارت بر عهده قاضی میباشد.
همچنین ممکن است شرکتهای تامین کننده به دلیل عدم پایبندی خریدار به قرارداد و همچنین عدم پرداخت مطالبات اقدام به شکایت از شرکتهای هوایی و یا شرکتهای نگهداری و تعمیر هواپیما کنند.
اما اختلاف مهمتر در قراردادهای ساخت سازه ها و تاسیسات هوایی رخ میدهد. این اختلافات به دو صورت بروز میکند؛ اگر پیمانکار داخلی باشد موضوع نیز به حقوق داخلی ارتباط پیدا میکند در غیر این صورت باید از مراجع قضایی بین المللی پیگیری تخلفات روی داده باشیم. کارشناس رسمی هوافضا باید در خصوص چگونگی ساخت و همچنین مکان ساخت سازهها اظهار نظر کند. در کنار این موضوع استانداردهایی برای ساخت باند فرودگاهها، ساختمانها و تاسیسات برقی و غیره وجود دارد، که دقیقا باید بر اساس اصول کارشناسی شده باشد.
اولین اختلافی که در اینجا بروز میکند ساخت غیر اصولی مراکز است. که اجازه طرح شکایت را برای کارفرما صادر میکند. نکته دیگر عدم پایبندی به قرارداد در طول مدت زمان مشخص است. در صورتی که کارفرما دولت باشد یا شرکتهای خصوصی آنها قاعدتاً برای بهرهبرداری، سرمایهگذاریهای انجام داده اند و شاید بخشی از این پروژه را نیز پیش فروش و پیش اجاره داده باشند و به همین دلیل هرگونه تاخیر، ضرر و زیانهای زیادی را به کارفرما وارد کند.
اما یکی از اختلافات بسیار مهم که گاه به یک مسئله ملی نیز تبدیل میشود، عدم پایبندی شرکت های خارجی به قراردادهای فروش هواپیما است. برای مثال چندی پیش قرارداد خرید هواپیماهای ایرباس، بوئینگ و atr منعقد شدند اما کارشکنی این شرکتها باعث دیر تحویل دادن و حتی نادیده گرفتن مفاد قرارداد شد.
همواره عدم پایبندی به قرارداد، خساراتی را به همراه خواهد داشت. هر چند که از نظر بسیاری مسائلی که به حقوق بین الملل مرتبط میشوند چندان قابل پیگیری نیستند اما در حال حاضر به دلیل اعتبار جهانی، برخی شرکتها علاقه دارند تا در محاکم بین المللی محکوم نشوند به همین دلیل نیز قوانین بین الملل را به رسمیت می شناسند و از کارشناس هوافضا استفاده میکنند تا حقوق خود را در مراجع بین المللی نیز تامین کنند.
به طور کلی اختلافهای فوق در زمینه قراردادهای موشکها، ماهوارهها و تمامی صنایع هوایی و پرنده ها و همچنین تاسیس فرودگاه ها بروز میکند. برای مثال حتی ممکن است افرادی به صورت شخصی اقدام به خرید هواپیما کنند اما به دلیل عدم پایبندی شرکتهای داخلی یا خارجی نتوانند محصولی که خریداری کردهاند را تحویل بگیرند. کارشناس هوافضا آماده حل اختلافات در این حوزه می باشد.
